Tag archieven: zwarte zwanen

Samenvatting ‘De kunst van het tegendenken’

Samenvatting van het boek De kunst van het tegendenken door Stijn van Liefland en Rudy van Stratum:

Het boek De kunst van het tegendenken biedt een praktische én theoretische handleiding voor het nemen van betere beslissingen in zowel het dagelijks leven als de professionele context. De kernboodschap is dat mensen en organisaties vaak suboptimale keuzes maken door denkfouten, groepsdenken of gebrek aan kritisch reflectief vermogen. Het boek introduceert “tegendenken” als methode om bewuster, duurzamer en effectiever te besluiten en handelen.

Opbouw en inhoud

Het boek is opgebouwd uit acht delen:

  1. Dagelijkse verwondering over geld en rendement
    Voorbeelden uit het alledaagse leven (zoals de aanschaf van een spaarlamp of afvallen) tonen hoe irrationeel mensen soms handelen ondanks evidente baten. Het laat zien dat rendementsdenken niet vanzelf leidt tot actie.
  2. Tegendenken over geld en rendement
    Hier wordt het concept van de ‘beslisboom’ uitgelegd: een model dat helpt om rationele en irrationele componenten van beslissingen af te pellen. Denkfouten (zoals de ‘sunk cost fallacy’ of ‘loss aversion’) en het belang van nudges en de juiste vragen stellen komen aan bod.
  3. Professionele verwondering
    Praktijkvoorbeelden uit beleid, bedrijfsleven en non-profit (zoals woningcorporaties, natuurbeheer, crowdfunding) laten zien hoe tegendenken bij complexe projecten inzicht geeft in verborgen kosten, blinde vlekken en onverstandige keuzes.
  4. Zelf aan de slag met tegendenken
    Lezers leren concrete technieken zoals de ‘postmortem’-benadering, de Disney-strategie en het gebruik van rituelen in vergaderingen om structureel kritisch denken te bevorderen.
  5. Over de rol van geld en (verborgen) kosten
    Analyse van financiële argumentatie, waardecreatie en verborgen kosten (zoals afwentelingskosten en organisatiekosten), met pleidooi voor bredere definitie van rendement.
  6. Hoe werkt een economisch model?
    Introductie van economische modellen als wereldbeelden, en de noodzaak om het wereldmodel van jezelf en anderen te verkennen en te verruimen.
  7. Van tegendenken naar systeemdenken
    Door complexe causale verbanden visueel te maken (bijv. systeemplaatjes), kan men beter anticiperen op ongewenste bijeffecten van beleidsmaatregelen en interventies.
  8. Epiloog
    Over ‘zwarte zwanen’ (onvoorziene gebeurtenissen), het belang van reflectie in vogelvlucht en handvatten voor wanneer het allemaal te veel wordt.

Conclusie

Het boek is een pleidooi voor bewustwording, reflectie en kritische nieuwsgierigheid. Het combineert gedragspsychologie, economie en adviespraktijk in een toegankelijke stijl met veel voorbeelden en visualisaties. Tegendenken is daarmee zowel een praktische werkvorm als een filosofische houding: kritisch én opbouwend, rationeel én empathisch, bedachtzaam én moedig.

Tegendenken met Taleb (1)

Ik ben druk aan het lezen in het boek ‘Antifragiel’ van ‘zwarte-zwanen’-Taleb. Hoe dan ook is het boek een voorbeeld van tegendenken en moet het hier dus meer aandacht krijgen. Ik weet nog niet hoe we dat precies gaan doen. Er zijn meerdere invalshoeken die nu bij me opkomen (en een link met deze site slimmefinanciering hebben):

  • Tegendenken aan de hand van voorbeelden/anekdotes en casuïstiek. Sommige voorbeelden komen meerdere malen terug (steeds in een ander jasje, dat is interessant). Misschien zien we hier wel een patroon?
  • De visie die Taleb heeft op economen, op bankiers en op (financiële) modellen (tipje van de sluier: die komen er verdomd slecht vanaf). (over economie op deze site, zie bijvoorbeeld deze blog).
  • Visie van Taleb op de moderne maatschappij, de wetenschap, het onderwijs, de verregaande neiging alles te willen organiseren en controleren en te rationaliseren.
  • Het gebruik door Taleb van een aantal denkfouten (zoals hier eerder besproken, maar vooral met verwijzing naar het werk van Kahneman).
  • De visie van Taleb op ondernemerschap. (over ondernemers op deze site, zie bijvoorbeeld deze blog).

 

Anekdotes

Ik moet het nog allemaal laten bezinken (en het boek nog uitlezen). Maar om een beeld te geven van wat ik met zo’n anekdote bedoel. Taleb zegt het in een bijzin, zo even terloops: ‘Wat gezond wordt genoemd is meestal ongezond. Eigenlijk net zoiets als ‘sociale netwerken’ die in de regel anti-sociaal zijn en de ‘kennis-economie’ die in de regel onwetend is’.

Dat laatste punt had ik recent al gezien in een artikel in de New-Yorker dat gaat over het valse taalgebruik in economisch jargon (en waarbij de economen er wederom van langs krijgen). Het gaat om taal die bewust wordt ingezet om waar het echt om gaat te verbloemen.

Zo was een hedge-fonds oorspronkelijk bedoeld om risico in te dammen. Je deed een ’tegentransactie’ om je ‘exposure’ (het risico waaraan je door een andere actie bent bloot gesteld) te laten verdwijnen. In de praktijk betekent ‘hegde-fonds’ inmiddels vooral dat je veel risico loopt en veel geld kan verliezen.

Inflatie, ook zo’n mooi woord en nog een beter voorbeeld. Inflatie betekent eigenlijk dat iets steeds groter wordt. Een ballon die wordt opgeblazen, die heeft last van inflatie. Maar in de praktijk betekent inflatie nu juist het omgekeerde: je geld wordt steeds minder waard.

Krediet, dat betekent eigenlijk dat je iets tegoed hebt. Je hebt krediet bij iemand. Maar ook hier is inmiddels sprake van een omkering. Als je veel krediet bij de bank hebt, dan betekent dat simpelweg dat je veel schuld hebt en in de problemen gaat komen (er hoeft maar iets te gebeuren en …).

(Misschien zou je het toenemend gebruik van het ‘canvas-model’ ook een voorbeeld kunnen noemen van verhullend economisch taalgebruik? Maar zie ook onze eerdere blog over MVO (maatschappelijk verantwoord ondernemen).

Komende weken

De komende weken zal ik de verschillende invalshoeken op het boek van Taleb verder uitwerken. Ik denk dat het de moeite waard is. Taleb is een mooi icoon van hedendaags tegendenken. Dus hoe doet die man dat? Welke aanpak hanteert hij?

Misschien dat we ‘Zwarte zwanen’ er ook weer bij halen. Stijn en ik hadden er destijds al wat infographics van gemaakt maar op de een of andere manier waren we toen niet tevreden en hebben we er niks mee gedaan. Afstoffen die boel dus.

ScreenShot257

En dat brengt me op …

Tegendenken dus. Meer weten over tegendenken? Bestel dan alvast dat boek waar we mee bezig zijn. En waar we nog wat hulp bij kunnen gebruiken. We hebben een aparte site gemaakt die het boek over ‘De kunst van het tegendenken’ centraal zet.

Rudy van Stratum

PS Met dank aan Guus Hustinx die het boek onder mijn aandacht heeft gebracht.